W ostatnią niedzielę maja odbędzie się już siódmy Dzień Otwarty Domów Przysłupowych. Na niemiecko-czesko-polskim pograniczu 29 maja br. między godz. 10 a 17 zostanie udostępnionych łącznie 77 domów w typowym dla Górnych Łużyc stylu. W kilkunastu miejscowościach odbędą się spacery z przewodnikiem. Do tegorocznego Dnia Otwartego zgłoszonych zostało 5 obiektów po stronie polskiej: w Zgorzelcu, Bogatyni, Łaziskach i Wolimierzu. Zwiedzić będzie można także domy w Niemczech oraz Czechach. Serdecznie zapraszamy do udziału!

Domy przysłupowo-zrębowe są dla tego regionu równie charakterystyczne, jak dla okolic Zakopanego – domy w stylu podhalańskim, albo domy tyrolskie dla niemieckojęzycznej części Alp. Typowy dom przysłupowo-zrębowy (zwany niekiedy dla uproszczenia łużyckim) składa się z dwóch części: dolnej, zbudowanej z drewna, izby zrębowej (poziome, ociosane belki, łączą się na rogach budynku „na zrąb”) oraz nadbudowanej konstrukcji szachulcowej (tzw. mur pruski), która opiera się na zewnętrznych, drewnianych slupach, zwanych przysłupami. W konstrukcji tej spotykają się więc dwie tradycje budowlane: typowe dla Europy Środkowo-Wschodniej budownictwo drewniane, zwłaszcza zrębowe, oraz rozprzestrzeniona na obszarze języka i kultury niemieckiej – konstrukcja szachulcowa. Także na płaszczyźnie budowlanej Górne Łużyce okazują się być przestrzenią styku kultury słowiańskiej (czeskiej, serbołużyckiej i polskiej) oraz niemieckiej. Ogółem do dnia dzisiejszego zachowało się około 19 tysięcy domów przysłupowo-zrębowych, z czego po stronie polskiej (głównie w rejonie Bogatyni, Zawidowa i Leśnej) – około 400. Wiele z nich uległo znacznemu uszkodzeniu w czasie ubiegłorocznej powodzi dnia 9 sierpnia, stąd wartość zachowanych obiektów jeszcze wzrosła.

Organizowany co roku w końcu mają Dzień Otwarty Domów Przysłupowych ma pokazać przede wszystkim mieszkańcom regionu wyjątkowe piękno tej architektury regionalnej i zachęcić ich do dbania o ten niezwykły skarb, niespotykany gdzie indziej w Europie. W dalszym bowiem ciągu - zwłaszcza w polskiej części regionu, w mniejszym stopniu także w Czechach – wiele z tych architektonicznych pereł pozostaje w bardzo złym stanie technicznym. Stąd próba pokazania przykładów, jak można odremontować i wykorzystać domy przysłupowe.

Spośród udostępnionych tego dnia obiektów, pięć znajduje się na terenie Polski. Są to:

- Dom Kołodzieja w Zgorzelcu:
Dom Kołodzieja w Zgorzelcu, przeniesiony wraz z ogrodem w roku 2005 z nieistniejących już Wigancic Żytawskich koło Bogatyni. Z całej drewnianej konstrukcji domu musiano wymienić zaledwie sześć elementów! Po odnowieniu udało się zachować całą stolarkę okienną i drzwiową oraz elementy kamienne. Obecnie w Domu Kołodzieja (widocznym już ze wschodniej obwodnicy miasta, między węzłem autostradowym a centrum handlowym) mieści się restauracja oraz trzygwiazdkowy hotel. Właścicielka Domu Kołodzieja, Elżbieta Lech-Gotthardt, za wyjątkowy wkład w zachowanie architektury regionalnej uhonorowana została wiosną tego roku Europejską Nagrodą Obywatelską. Zostanie ona wręczona 1 lipca podczas otwarcia biura Parlamentu Europejskiego we Wrocławiu.
Więcej: www.domkolodzieja.pl

- Niebieski Burak w Łaziskach:
Wyremontowany przed kilkoma laty dom przysłupowy w Łaziskach koło Bolesławca, który obecnie funkcjonuje jako hotelik i restauracja o wdzięcznej nazwie Niebieski Burak. Ponieważ znajduje się on w pobliżu drogi krajowej nr 94 między Bolesławcem a autostradą A4 jest łatwo dostępny także dla tych, którzy na dolnośląsko-górnołużyckim pograniczu są jedynie przejazdem.
Więcej: www.bluebeetroot.com

- Domy przy ul. Waryńskiego w Bogatyni:
Dwa domy przy ul. Waryńskiego (domy nr 17 oraz 24) w Bogatyni: oba zostały niedawno wyremontowane przez dwie młode rodziny, który utworzyły także Bogatyńskie Stowarzyszenie Rozwoju Regionalnego. Pomimo znacznych szkód wywołanych powodzią z 9.08.2010 r., właściciel domu nr 17, Marcin Pilszak, za remont domu przysłupowego otrzymał pierwszą nagrodę w ogólnopolskim konkursie firmy BAUMIT „Piękna fasada” za rok 2010. Ten i inne obiekty zobaczyć będzie można w czasie spaceru organizowanego przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Bogatyńskiej.
    Więcej: www.bsrr.eu oraz www.tmzb.eu

- Pensjonat Educare w Wolimierzu:
Izerski Wolimierz od wielu lat kusi miłośników agroturystyki, regionalnego rzemiosła i niezależnej kultury. Tamtejszy pensjonat „Educare” (dom nr 155) może być nie tylko doskonałą przystanią w czasie pobytu wśród „izerian”, ale także jest świetnym przykładem odnowionego i funkcjonującego na arenie międzynarodowej (przewaga gości z Holandii i Niemiec).
Więcej: www.pensjonat-educare.pl

    Z przyczyn remontowo-budowlanych nie będzie w tym roku udostępniony, długoletni symbol łużyckiej architektury regionalnej, „Ostry Narożnik” w Sulikowie - dom przysłupowo-zrębowy, a także dom przy pensjonacie „U Prezesa” w Szklarskiej Porębie Średniej. Możemy mieć nadzieję, że oba w pełnym blasku otworzą swoje podwoje w czasie przyszłorocznego Dnia Otwartego.

    Wszystkie te działania są fragmentem większego przedsięwzięcia pod nazwą Kraina Domów Przysłupowych, które zostało rozpoczęte w roku 2003. Samorządy polskich powiatów Lubań i Zgorzelec, niemieckich – Löbau-Żytawa, Budziszyn oraz Szwajcaria Saksońska i czeskich okręgów: Liberec i Usti nad Łabą, zdecydowały się podjąć ścisłą współpracę w celu zachowania dla przyszłych pokoleń wspólnego dziedzictwa kulturowego, jakim są domy przysłupowo-zrębowe (tzw. domy łużyckie). W tym czasie rozpoczęto realizację projektów, które prowadzą do utrwalenia architektury przysłupowej jako elementu charakterystycznego dla regionu oraz atrakcji turystycznej Górnych Łużyc oraz Pogórza Izerskiego. Wśród nich znalazło się m.in. wypracowanie wspólnej koncepcji rozwoju regionalnego, wypracowanie marki turystycznej „Urlop w domu przysłupowym” czy kampania „Miłość od drugiego wejrzenia” mająca na celu znalezienie nowych właścicieli dla opuszczonych lub zaniedbanych domów przysłupowych. W roku 2010 Stowarzyszenie „Pogranicze” z Lubania realizowało projekt zmierzający do ugruntowania na Dolnym Śląsku marki „Krainy Domów Przysłupowych” oraz świadomości wartości górnołużyckiej architektury regionalnej. Po raz pierwszy dokonano m.in. inwentaryzacji domów przysłupowo-zrębowych na Dolnym Śląsku. Stowarzyszenie zamierza kontynuować te prace, czego wyrazem jest także koordynacja dwóch ostatnich Dni Otwartych Domów Przysłupowych.
    Działania podejmowane w poszczególnych krajach posiadają zróżnicowane punkty ciężkości. Czeskie samorządy i właściciele obiektów skupiają się na konkretnych remontach i nadaniu odnowionym obiektom nowej funkcji lub nowego życia. Prace te najbardziej zaawansowane są na terenie Czeskiej Szwajcarii. W Niemczech – gdzie masowe remonty domów przysłupowych zostały rozpoczęte wraz z napływem nowych funduszy po zjednoczeniu w roku 1990 – trwa poszukiwanie nowych właścicieli dla budynków opuszczonych w wyniku wzmożonych wyjazdów mieszkańców Saksonii do zachodniej części Republiki Federalnej. Z kolei w Polsce najpilniejszą potrzebą jest przekonanie właścicieli oraz mieszkańców domów przysłupowych do rozpoczęcia remontów i poprawy stanu technicznego i estetycznego miejscowości. Potrzeba ta istnieje także w odniesieniu do innych obiektów na Dolnym Śląsku, gdzie ze względów natury historyczno-kulturowej stan i zachowanie zabudowy (zwłaszcza na terenach wiejskich) znacznie odstaje od innych, także tych biedniejszych, regionów kraju.

Dalsze informacje dotyczące Krainy Domów Przysłupowych oraz dokładny program Dnia Otwartego można znaleźć na stronach:
www.krainadomowprzyslupowych.pl oraz  www.domyprzyslupowe.pl

Tekst: Emil Mendyk